عطری که بوی حرم می‌دهد

«خانواده ما این‌قدر مذهبی هستند که خاله من انگلیس هم که می‌ره باز عطرِ مشهد برامون می‌آره!» از این دست لطیفه‌ها زیاد می‌شنوید و عطر حرم نه فقط در بازار و در میان زائران که در ادبیات طنز ما جایگاه ویژه خود را دارد.

«عطر مشهدی» چیست؟

باز هم اگر سراغ تعاریف طنز برویم این‌طور تعریف می‌شود: (به‌ظاهر عطر است؛ ولی در واقع بمب شیمیایی با قابلیت خفه کردن قربانی در عرض ۳ ثانیه!  قابلیت پخش بو تا ۲ کیلومتر! ماندگاری مادام العمر!) اما در واقع «عطر حرم» یکی از نوستالژی‌های مردم مشهد و زائرانی است که هر زمان به‌مشهد می‌آیند، یکی از گزینه‌های خرید آنان به‌عنوان سوغات است.

این عطر بسیار معروف و حتی با عنوان «عطر مشهد» هم شناخته می‌شود که همین شهرت این لطیفه‌ها را به‌دنبال داشته است.

شاید این سوال بسیاری از مشهدی‌ها و حتی زائران باشد که عطر مشهدی چیست و از کجا آمده است؟

در گزارش پیش‌رو به‌سراغ عطرفروشی‌های اطراف حرم امام رضا(ع) رفتیم تا از آنان فلسفه این عطر را بپرسیم.

از خیابان شیرازی به‌سمت حرم که می‌روید سمت راست خیابان، عطرفروشی‌های بسیاری را مشاهده می‌کنید، وارد یکی از این مغازه‌ها می‌شوم.

«عطرحرم» ترکیبی از عطر محمدی و یاس است

مجتبی عنوانی یکی از عطرفروشان این خیابان است. وی با اشاره به‌اینکه عطرحرم ترکیبی از عطر محمدی و یاس است، می‌گوید: اغلب اوقات زائران هستند که این عطر را خریداری می‌کنند و معمولا زائران عرب به‌عنوان سوغات آن را با خود می‌برند.

"عنوانی" ضمن بیان اینکه خوشبختانه این عطر فروش خوبی دارد، تصریح کرد: البته مدتی است که به‌دلیل وجود تنوع در عطرها، فروش آن نسبت به‌سابق کمتر شده است.

این عطر فروش ادامه داد: از این عطر دو نوع در بازار وجود دارد که یکی نوع فرانسوی و نوع دوم آن پاکستانی است که نوع فرانسوی آن مرغوب‌تر است.

«عطر حرم» مدل فرانسوی!

از مغازه مجتبی بیرون می‌آیم و وارد یکی دیگر از عطرفروشی‌های خیابان شیرازی می‌شوم. در ابتدا فروشنده تصور می‌کند برای خرید عطر وارد مغازه شده‌ام و حسابی مرا تحویل می‌گیرد، اما وقتی خودم را به‌عنوان خبرنگار معرفی و موضوع گزارشم را به‌او می‌گویم نگاه عاقل‌اندر سفیهی به‌سرتا پایم می‌کند و می‌گوید: «که چی بشه حالا؟!»

از این همه استقبال جا می‌خورم! اما باز هم ادامه می‌دهم می‌گویم هدف‌مان این است که به‌مردم بگوییم این عطر که به‌نوستالژی برای مردم ایران و چه بسا خارج از کشور تبدیل شده، اصالتا چیست و از کجا آمده است.

با بی‌میلی می‌گوید: اصیل‌ترین عطر حرم از آنِ کشور فرانسه است، البته نوع پاکستانی آن هم وجود دارد، که قیمتش یک‌سوم قیمت فرانسوی است.

وی در پاسخ به‌اینکه در حرم امام رضا از کدام نوع استفاده می‌شود؟ مدعی می‌شود تا حدود پنج سال پیش از مدل فرانسوی آن استفاده می‌شد، اما از پنج سال پیش تاکنون از دستگاه‌های تقطیر مخصوص برای حرم استفاده می‌کنند.

مجتبی با بیان اینکه عطر فرانسوی نارنجی روشن است، تصریح کرد: مدل پاکستانی آن سبز است. بیشترِ زائران، مدل پاکستانی آن را خریداری می‌کنند، چراکه هم ارزان قیمت‌تر است و هم باتوجه به‌سبز بودن آن، معنوی‌تر به‌نظر می‌آید.

طنزهای«عطر حرم» مربوط به‌نمونه پاکستانی آن است

در ادامه گزارش به‌سمت خیابان امام رضا(ع) و بازار رضا حرکت می‌کنم، چراکه اغلب عطرفروشان می‌گویند عطر حرم را از اطراف بازار رضا تهیه می‌کنند و آنجا کلی فروشی عطر است.

مغازه‌ای را نشان می‌کنم و وارد آن می‌شوم مغازه‌ای بزرگ که مدل‌های مختلفی از انواع عطر را در خود جای داده از عطرهای فرانسوی گرفته تا سوئیسی در شیشه‌ها و رنگ‌های مختلف که چشم هر بیننده و زائری را به‌خود خیره می‌کند.

به‌قدری بوهای مختلف و البته خوشایند به‌مشام می‌رسد که خریدار را گمراه می‌کند که بالاخره از کدام مدل خرید کند.

محمد قیصری، صاحب این مغازه است. برخلاف فروشنده قبلی که بسیار بی‌میل برای انجام مصاحبه بود، انگار از موضوع گزارش خوشش آمده و هرآنچه را که در خصوص«عطر حرم» می‌داند، با من در میان می‌گذارد.

محمد بیان می‌کند: عطر حرم چند مدل دارد که برخی از این مدل‌ها از کشورهایی چون فرانسه وارد و در اینجا با هم ترکیب و به‌اسم عطر حرم فروخته می‌شود.

وی با بیان این نکته که مدل‌های اصلی عطر حرم فرانسوی و پاکستانی هستند، بیان کرد: مدل فرانسوی این عطر سه نوع است که به‌رنگ‌های نارنجی کم‌رنگ و پر رنگ و تقریبا زرد در بازار موجود هستند که رنگ زرد آن گران‌تر است و بوی مطبوع‌تری نسبت به‌مدل‌های دیگر دارد.

قیصری اضافه کرد: عطر پاکستانی سبز رنگ و نسبت به‌مدل فرانسوی آن بسیار ارزان قیمت‌تر است.

این عطرفروش بیان کرد: در حرم مطهر از نوع فرانسوی آن استفاده می‌شود و هر دو تا سه سال یک بار این عطر را تغییر می‌دهند تا تنوع شود.

وی افزود: در صحن‌های بزرگ و شلوغ حرم از عطرهای ملایم‌تر و در اطراف ضریح هم خُدام بر حسب سلیقه در عطر کمی گلاب و عطر یاس مخلوط می‌کنند تا خوشبوتر شود.

قیصری ابراز کرد: نمونه پاکستانی این عطر به‌دلیل ارزان قیمت بودن، بیشتر مورد پسند زائران است به‌طوری که عطر پاکستانی گرمی 500 تومان و عطر فرانسوی آن گرمی سه تا هفت هزار تومان است.

هر عطری را نمی‌توان در حرم استفاده کرد

این عطرفروش یادآور شد: باتوجه به‌اینکه ایران صنعت عطرسازی ندارد، چند بالون هوا را از فضای حرم می‌گیرند و به‌فرانسه ارسال می‌کنند و در آنجا بر اساس این بالون‌ها عطری را می‌سازند که مناسب‌تر باشد.

وی ادامه داد: در حرم هر عطری را نمی‌توان استفاده کرد، چراکه با شکست مواجه می‌شود، بنابراین باید برای خرید این عطر حساسیت به‌خرج داد.

قیصری عنوان کرد: این عطر در فرانسه به‌اسم «عطر حرم» ساخته و فقط به‌ایران ارسال می‌شود.

این عطرفروش مشهدی در خصوص طنزهایی که در رابطه با این عطر بر سر زبان‌هاست، گفت: معمولا این طنزها مربوط به‌نمونه پاکستانی آن است؛ نمونه پاکستانی ماندگاری بالایی دارد و وقتی به‌لباس می‌زنید لکه می‌شود.

از مغازه محمد بیرون می‌آیم و وارد مغازه دیگری که اتفاقا مشتری هم دارد می‌شوم. او هم رغبتی به‌مصاحبه ندارد و حتی خودش را هم معرفی نمی‌کند، انگار از چیزی واهمه دارد.

سابقه طولانی «عطر حرم»

کم‌کم که یَخَش باز می‌شود، می‌گوید: حدود 20 سال است که من عطرفروش هستم و از همان اول که وارد این حرفه شدم، «عطر حرم» وجود داشت.

وی ادامه می‌دهد: هر چهار تا پنج سال، عطر حرم را تغییر می‌دهند تا برای زائران تنوع شود.

«عطری می‌خواهم که بوی حرم بدهد»

این عطر فروش در پاسخ به‌این پرسش که آیا عطر حرم هنوز هم مانند قدیم خواهان دارد؟ گفت: بسیاری از زائران هستند که هنوز عطر حرم را به‌عنوان سوغات با خود به‌شهر و یا کشورشان می‌برند و بارها اتفاق افتاده که به‌اینجا می‌آیند و می‌گویند«عطری می‌خواهم که بوی حرم بدهد».

وی می‌افزاید: برخی می‌گویند مدل نامرغوب این عطر پاکستانی است در حالی که این‌گونه نیست. مدل نامرغوب این عطر «شیبر» نام دارد که آن هم از فرانسه می‌آید که با وجود بوی نامطبوع، ماندگاری بالایی دارد و طنزهای بسیاری برای آن ساخته‌اند.

از مغازه این عطار شکاک هم بیرون می‌آیم و به‌مسیرم ادامه می‌دهم که یکی دیگر از عطرفروشان، شیشه عطری در دست دارد اصرار می‌کند که حتما آن را امتحان کنم در غیر اینصورت زندگیم را باخته‌ام!

با اصرار مرا به‌داخل مغازه‌اش می‌کشاند، تصور می‌کند برای خرید آمده‌ام!